حمل ونقل خون

حمل و نقل ايمن خون و فرآورده هاي آن ، يكي از مراحل مهم براي حفظ كيفيت خون مورد نياز بيماران مي باشد و شامل ارسال آن از پخش خون به بانك خون بيمارستان ها مي باشد به اين منظور توجه به نكات زير حائز اهميت است:

الف ـ بسته بندي مناسب فرآورده ها

ب ـ حفظ زنجيره سرد ( از طريق پايش دما و سيستم هاي سرمايشي مناسب ، حمل و نقل از طريق راههاي ارتباطي مناسب و به حداقل رساندن مدت زمان حمل )

ج ـ آموزش پرسنل در مورد چگونگي حمل و نقل خون

v در مورد واحدهاي خون اتولوگ و گروه هاي خوني كمياب بايد دقت بيشتر به عمل آيد .

v حداكثر زمان مجاز براي حمل و نقل خون و فرآورده هاي آن 24 ساعت است .

v هميشه بايد در هر يخدان يا جعبه مخصوص حمل ، فقط يك نوع فرآورده ي خوني حمل گردد .

Data logger

ابزاري است كه دما را در تمام مدت حمل ثبت مي كند و پس از اتصال به كامپيوتر تمام اين اطلاعات را مي توان به دست آورد . در حمل خون و پلاسما به حجم زياد استفاده از آن توصيه ميشود . درصورت استفاده ازآن بايد شماره Data logger درفرم مشخصات واحدهاي خون وفرآورده ارسالي ثبت گردد

حمل و نقل خون كامل و گلبول قرمز متراكم (Packed Cell)

خون كامل و خون شسته شده ،گلبول قرمز متراكم،كيسه خون اطفال ،خون اشعه داده شده،خون كم لكوسيت بايد طوري حمل شود كه دماي آنها بين 1 تا 10 درجه سانتي گراد حفظ شود.

1ـ1ـ يخدان يا جعبه عايق دار مناسب انتخاب كنيد . در قسمت كف يخدان يا جعبه عايق دار ماده جاذبي مثل كاغذ يا حوله قرار دهيد يك كيسه پلاستيكي خالي با گنجايش مناسب داخل آن قرار داده و سپس آن را طوري باز كنيد كه ديواره هاي آن روي ديواره هاي يخدان قرار گيرد . در كف كيسه مجدداً ماده جاذب قرار دهيد وترجيحا بالشتكي از كيسه حبابدار درست كرده ودر كف كيسه قرار دهيد سپس واحدهاي خون را داخل كيسه پلاستيكي قرار دهيد (حداكثر 40 واحد RBC و يا 20 واحد WHOLE BLOOD) ودرصورت استفاده از data logger كه روش ارجح است آن را روشن نمائيد به طوريكه مشخص باشد زمان شروع حمل چه زماني بوده است، آن را در وسط كيسه قرار دهيد ودر صورت عدم استفاده از data logger از دماسنج كاليبره استفاده شود. هواي اضافه داخل كيسه را با فشار خارج كنيد و سپس بالاي كيسه را Seal كرده يا با نوار چسب محكم ببنديد.

2ـ1ـ يخ نبايد مستقيماً در كنار خون كامل يا PC قرار گيرد . بايد بين واحدها و بسته هاي يخ حائل مناسب مانند مقوا يا روزنامه هاي تا كرده قرار داده شود. . روي حائل كيسه را با مقدار مناسب يخ كه در فريزر مخصوص نگهداري پلاسما منجمد شده است ، بپوشانيد . يخ بايد قبل از خروج از فريزر كاملاً منجمد و سفت شده باشد و حتماً با فاصله با واحدهاي خون قرار گيرد . يخ بايد داخل دو كيسه بسته بندي شده باشد و بتواند دماي 10ـ 1 درجه سانتي گراد را به مدت 24 ساعت حفظ كند .

v براي حمل PC و خون كامل نبايد از يخ خشك استفاده شود .

3ـ1ـ درصورتيكه يك واحد خون يا PC از يخچال خارج شود و به مدت 30 دقيقه در دماي اتاق (25 درجه سانتي گراد) قرار گيرد ، دماي آن به بالاتر از 10 درجه سانتي گراد مي رسد و واحد مربوطه ديگر قابل مصرف نمي باشد . بنابراين خون بايد بلافاصله قبل از شروع بسته بندي از يخچال خارج شود .

4ـ1ـ دماي واحدهاي كوچكتر ( واحدهاي اطفال ) زودتر افزايش مي يابد .

5ـ1ـ درصورتيكه براي حمل و نقل خون از يخدان استفاده شود يخدان بايد تميز و فاقد ترك خوردگي باشد .

6ـ1ـ فضاي حمل خون و PC نبايد به حدي سرد باشد كه يخ بزند .

7ـ1ـ به تناسب دماي هوا و مدت زمان حمل بايد مقداري يخ به صورت ذخيره در يخدان ديگري همراه محموله حمل شود تا درصورت لزوم از آنها استفاده شود كه مقدار آن بايد در آب و هوايي گرم حداقل به اندازه حجم خون باشد .

حمل و نقل پلاسما

دماي مناسب براي جابجايي فرآورده هاي پلاسمايي (FFP,CPP,PPP,CP) 20- درجه سانتي گراد يا سردتر مي باشد براي حفظ اين دما حين حمل بايد از ماشين هاي يخچال دارمناسب حمل ونقل انتخاب شود ،دقت شود كه دماي ماشين يخچالدار 20 - درجه سانتي گراد ويا سردتر باشد دقت شود كه درزمان بارگيري دماي ماشين 30 - درجه سانتي گراد ويا كمتر باشد وماشين حمل حتما آلارم داشته باشد كه در دماي 22 - درجه سانتي گراد به صدا درآيد.در صورت عدم وجود ماشين يخچالدار مي توان از يخدان يا جعبه عايق دار مناسب استفاده كرد.(يخدان بايد تميز و فاقد ترك خوردگي باشد)

نحوه آماده نمودن يخدان حمل پلاسما نيز مانند حمل RBC مي باشد با اين تفاوت كه Ice bag را مي توان بين يا روي واحد هاي پلاسما قرار دهيد. دقت نماييد Ice bag براي حمل پلاسما مي بايست در فريزر 20 - درجه سانتي گراد وسردتر قرار داده شود. هواي كيسه حاوي پلاسما را خارج كرده وسپس درب كيسه را تا كرده يا با نوار چسب محكم ببنديد سپس مجدا روي واحد هاي پلاسما را هم با Ice bag بپوشانيد.

براي حفظ اين دما حين حمل ،از يخ خشك (dry ice ) مي توان استفاده كرد

1ـ2ـ درصورت استفاده از يخ خشك به ازاء هر 16ـ12 واحد FFP ( يا هر 72 واحد كرايو) ، حداقل 9 تا 5/13 kg يخ خشك لازم است . درصورت وجود دستورالعمل شركت سازنده يخ خشك ، مطابق آن عمل شود .

2ـ2ـ درصورت عدم دسترسي به يخ خشك ، حداقل معادل حجم پلاسما بايد در يخدان يخ مرطوب وجود داشته باشد .

3ـ2ـ درصورت استفاده از يخدان ، بايد از يخدان مجزا از خون كامل و RBC و ساير فرآورده هاي استفاده شود . تماس پلاسما با يخ بلامانع است .

4ـ2ـ ماشين هاي حمل كننده پلاسما بايد يخچالدار بوده و داراي دماسنج براي پايش دما حين حمل و مجهز به آلارم باشد .

5ـ2ـ درصورت استفاده از يخ خشك ( كه يك ماده خطرناك مي باشد) بايد پرسنل درباره نحوه كاركردن با يخ خشك ، خطرات بالقوه آن و استفاده از وسايل محافظ حين كار آموزش ببينند .

يخ خشك يا دي اكسيد كربن منجمد نبايد درمحيط هاي بسته كه احتمال افزايش فشار درآن وجود دارد مثل پلاستيك seal شده قرارگيرد. درصورت استفاده ازيخ خشك بايد برچسب خاصي روي بسته ها چسبانيده شود كه حاوي اطلاعات زير باشد:

v سمبل الماس ( به عنوان مواد مضرمتفرقه )

v عبارت Dry ice يا يخ خشك

v وزن يخ خشك در صورتيكه بيش از 5/2 كيلوگرم باشد

v نام فراورده همراه

v عبارت UN1845 (دسته بندي مواد مضر در سازمان ملل)

خطرات يخ خشك

v بعلت ايجاد سرماي شديد و امكان آسيب زدن به بافتها ، از تماس با پوست وچشم جلوگيري شود . درصورت تماس منجربه نوعي آسيب مشابه سوختگي ميشود . دراين مواقع بايد به پزشك مراجعه شود .

v د رهواي عادي ، 0.035% گاز CO2 وجود دارد و درصورتيكه اين نسبت بيشتر از 0.5% شود خطر ناك خواهد بود درصورتيكه يخ خشك درمحيط بسته به مدت بيش از 10 دقيقه نگهداري شود درها را بازكنيد و اجازه دهيد تهويه برقرارشود سپس وارد شويد . درصورتيكه هنگام كاربا يخ خشك تعداد تنفس شما افزايش پيدا كرد ، ناخنها و يا نوك انگشتان شما كبود شد سريعا محل را ترك كنيد .

v با توجه به آنكه يخ خشك مي تواند در صورت افزايش دما به CO2 تبديل شود ، نبايد در محيط هاي تحت فشار مثلا داخل بطري يا پلاستيك كاملا محكم بسته بندي شود .

v پرسنل حين كار با يخ خشك بايد ازدستكش چرمي و عينك محافظ استفاده كنند .

v نحوه قطعه قطعه كردن يخ خشك با توجه به دستوالعمل شركت سازنده انجام ميشود .

حمل و نقل پلاكت

دماي مناسب براي حمل پلاكت 24ـ20 درجه سانتي گراد مي باشد. بنابراين براي حمل و نقل پلاكت نبايد از يخ استفاده شود .

1ـ3ـ درصورتيكه دماي محيط بالا باشد از يك وسيله خنك كننده براي تنظيم دماي مناسب مي توان استفاده كرد .

2ـ3ـ پلاكتها به محض رسيدن به مقصد بايد داخل شيكر قرارداده شود.

دريافت فرآورده هاي خون

1ـ پس از دريافت هر محموله دماي داخل جعبه را اندازه گيري كرده . روش اندازه گيري به اين صورت است كه در جعبه را باز كرده ترمومتر را بين دو واحد در سطحي كه برچسب ندارد ، قرار دهيد در جعبه را بسته ، پس از 5 دقيقه در جعبه را باز كرده و دما را از روي آن بخوانيد و ثبت كنيد .

v واحدها را خارج كنيدو توسط دو نفر از پرسنل مشخصات و شماره هاي آنها را با فرم «مشخصات واحدهاي خون و فرآورده ارسالي مطابقت دهيد. درصورتيكه يك واحد خون يا PC ازيخچال خارج شود وبه مدت 30 دقيقه دردماي اتاق ( 25 درجه سانتي گراد ) قرارگيرد ، دماي آن به بالاتراز10 درجه ميرسد و واحد مربوطه ديگرقابل مصرف نمي باشد . بنابراين خون بايد بلافاصله قبل از بسته بندي ازيخچال خارج شودواحدهاي كوچكتر( مثلا واحدهاي اطفال ) زودترگرم ميشوند .

2ـ فرآورده ها را از نظر ظاهري بررسي نماييد :

الف ) توجه كنيد كه كيسه ها صدمه ديده نبوده و نشت نداشته باشد .

ب ) هموليز و تغيير رنگ نداشته باشد . درصورتيكه پلاسما به رنگ صورتي در آمده باشد ، رنگ محتواي كورد خيلي روشن تر از كيسه باشد يا توده RBC به رنگ بنفش يا سياه ديده شود نشانه هموليز است .

ج ) لخته و حباب گاز در آن وجود نداشته باشد .

د ) برچسب فرآورده سالم و خوانا باشد .

ه ) تاريخ انقضاء سپري نشده باشد .

و ) حداقل يك قطعه كورد به آن متصل باشد .

3ـ پس از انجام مراحل فوق درصورت وجود هر نوع مشكل ، مانند طولاني شدن زمان حمل بيش از حد متعارف ، دماي نامناسب ، دريافت فرآورده هايي كه از نظر ظاهري مشكل دار هستند يا هرگونه اختلاف بين مشخصات فرآورده با مشخصات ذكر شده . مراتب را بصورت مكتوب با توضيح شماره ليبل و نوع اشكال تهيه و به انتقال خون ارسال نمائيد .

v درهنگام دريافت خون ، كيسه هاي يخ نبايد به طوركامل ذوب شده باشند.

كنترل كيفي

1ـ كليه وسايل مورد استفاده در حمل و نقل خون و فرآورده شامل ترمومتر ، ماشين هاي يخچالدار و يخدان ها به طور دوره اي بايد مورد كنترل كيفي قرار گيرد .

2ـ كلاسهاي آموزشي بايد براي پرسنل دخيل در امر ارسال و دريافت و حمل و نقل برگزار و اطلاعات آنان در اين مورد ارزيابي گردد .

نكات ايمني حين حمل خون و فرآورده هاي آن

1ـ افرادي كه در حمل و نقل خون و فرآورده شركت مي كنند ، بايد افرادي آموزش ديده باشند . نحوه حمل و بسته بندي ، حفظ زنجيره سرد و دماي مناسب براي هر فرآورده ، چگونگي رويارويي با اتفاقات غيرمترقبه به آنها آموزش داده شود و بعداز گذراندن دوره هاي آموزشي براي اين پرسنل درصورت موفقيت گواهي لازم صادر گردد .

2ـ اين افراد بايد براي هپاتيت B واكسينه شوند .

3ـ اين افراد بايد حين كار از دستكشهاي لاتكس استفاده كنند و زخمهاي باز روي دست اين افراد بايد با پانسمان مناسب پوشانده شود .

4ـ در داخل اتومبيل حامل خون يا فرآورده بايد هميشه محلول هيپوكلريت 5% يا ماده ضد عفوني كننده مناسب ديگري مانند ويركون براي موارد نشت يا پارگي كيسه وجود داشته و همچنين مقداري ماده جاذب مثل كاغذ ، حوله ، گاز يا آستري به منظور جذب مايعات ، سطل درب دار ، خاكروبه و دستكش ضخيم در ماشين وجود داشته باشد .

5ـ درصورت حمل با ماشين پايگاه ، اتومبيل حمل خون بايستي فاقد نقص فني بوده ، سوخت كافي داشته و درصورت امكان مجهز به چراغ گردان و آژير باشد .

6ـ تكانها و ضربات شديد منجر به تخريب و آسيب گلبولهاي قرمز مي شود . بنابراين يخدان ها بايد در محلي از ماشين كه لغزنده نباشد ، ثابت شود .

7ـ فرآورده هاي منجمد در اثر انجماد بسيار حساس و شكننده مي باشد و در حين حمل بايد با احتياط حمل شود . بي دقتي در اين مورد باعث تركيدگي كيسه و نشت پلاسما حين ذوب مي شود . بهتر است كيسه هاي پلاسما داخل يك كيسه نايلوني ديگر قرار داده شده و سپس حمل شود .

8ـ به رانندگان بايد آموزش داده شود كه مأموريت حمل و نقل را در حداقل زمان ممكن انجام داده و در اين مدت از انجام كارهاي متفرقه خودداري شود و پس از رسيدن به مقصد ، خون و فرآورده بايد در اسرع وقت به بانك خون منتقل شود .